Ontwikkeling in kwaliteitsdenken | Brengt verandering in de praktijk

Kwaliteitsdenken in de zorg: verleden, heden en toekomst

In het werken aan kwaliteit van zorg krijgt gelijkwaardig leren en verbeteren in de zorg meer aandacht. Kwaliteit wordt dan ook steeds vaker bepaald in het goede gesprek. Maar nog niet zo lang geleden werd kwaliteit van zorg door andere factoren bepaald. Hoe de kwaliteit van zorg zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld en waarom deze ontwikkeling zo belangrijk is, vertelt onze adviseur Femke Vlems.

Training Praktisch vormgeven aan de nieuwe visie op kwaliteit van de zorg

Incompany

Verschillende stadia van kwaliteit in zorg

In de afgelopen jaren heeft de kwaliteit van zorg een grote ontwikkeling doorgemaakt, die nog lang niet ten einde is. Hierin zijn de volgende verschillende stadia te onderscheiden.

Kwaliteit bepaald door de dokter

Tot diep in de vorige eeuw beslissen professionals in de zorg – artsen - op basis van scholing en ervaring wat kwaliteit was, wat goed was voor de patiënt of cliënt. Hierbij bleven hun kennisbronnen vaak verborgen. Het gevolg was dat er veel praktijkvariatie was. Niet iedereen kreeg dezelfde behandeling voor dezelfde klachten. En ook de uitkomsten vertoonden flinke verschillen.

Die variatie, zowel in behandelingen als in uitkomsten, begon steeds meer te wringen. Men wilde toe naar evidence-based practice, met duidelijke en transparante kennisbronnen. En uniforme protocollen en richtlijnen. Want kwaliteit is veel meer dan een optelsom van indicatoren.

Kwaliteit bepaald door de cijfers

Wetenschappelijk bewijs werd vervolgens bepalend voor kwaliteit van zorg. Die kwaliteit moest meetbaar zijn en te verbeteren in termen van veiligheid, patiëntgerichtheid, effectiviteit, tijdigheid, efficiëntie en gelijkwaardigheid. Om dit in goede banen te leiden, brachten zorgorganisaties kwaliteit onder in aparte afdelingen. Die kwaliteit centraal gingen organiseren en zo veel mogelijk standaardiseren.

Dit kwaliteitsdenken heeft veel gebracht en speelt ook in de zorgpraktijk van vandaag nog een prominente rol. Maar ondertussen drong ook het besef door dat deze benadering van kwaliteit niet zaligmakend is. Zorgverleners voelen zich gevangen in kwaliteitssystemen. Patiënten voelen zich niet behandeld als individu met een persoonlijk verhaal, maar als een nummer. Er zijn vragen over de betaalbaarheid. En zelfs het fundament staat ter discussie. Zo is het de vraag hoe valide de methodes en data zijn waarmee wordt gewerkt en wat gemiddelden zeggen over die ene cliënt. Die vaak niet één maar meerdere aandoeningen heeft. En zelf ook wil mee beslissen over wat goed is voor hem of haar.

“Wat voor een patiënt waardevol is, ontdek je niet als je alleen uitgaat van gemiddelden.”

Femke Vlems, Senior adviseur Q-Consult Zorg

Kwaliteit bepaald in het goede gesprek

Onder invloed van voortschrijdend inzicht is het kwaliteitsdenken verder verschoven. Het belang van wetenschappelijke onderbouwde en bewezen methodieken, modellen en instrumenten wordt nog altijd onderkend, maar geldt niet meer als het hele verhaal. Kwaliteit wordt meer gezien als een veelvormig begrip/pluriform, waarin naast evidence ook ruimte is voor andere kennisbronnen, zoals leerervaringen van professionals. Van de artsen, verpleegkundigen en verzorgenden tot en met de baliemedewerkers en de IT’ers. Maar vooral ook voor het verhaal van de patiënt. En dus groeit het besef dat er ruimte moet zijn voor verschillende uitkomsten: het doel van zorg is niet voor iedereen hetzelfde. Het gaat nu om samen leren, vanuit gedeelde waarden.

Dit dynamische kwaliteitsbegrip vraagt om nieuwe kwaliteitsinstrumenten. Kwaliteitsinstrumenten die bijvoorbeeld ook actuele ontwikkelingen meenemen, zoals positieve gezondheid en samen beslissen. Maar kwaliteit vraagt ook om herijking van hoe kwaliteit in zorgorganisaties is belegd. Hoe zorg je bijvoorbeeld voor eigenaarschap in de lijn? En wat betekent dat voor de rol van de afdeling kwaliteit? Hoe blijven we op een goede, constructieve manier in gesprek over kwaliteit en hoe zorgen we dat we er daadwerkelijk van leren? Terwijl deze zoektocht in volle gang is, dient de volgende fase in kwaliteitsdenken zich alweer aan.

Kwaliteit in coproductie naar gezondheid

De zorg staat voor grote maatschappelijke uitdagingen. De betaalbaarheid staat onder druk terwijl de vraag naar zorg toeneemt – onder andere door vergrijzing – en de tekorten aan gekwalificeerde professionals oplopen. Tegelijkertijd groeit het bewustzijn dat meer zorg niet automatisch leidt tot meer gezondheid. Dat ook andere factoren hieraan bijdragen, zoals meer groen, schone lucht of beter onderwijs. De klimaatcrisis leidt bijvoorbeeld wereldwijd tot veel gezondheidsklachten en versterkt de zorgongelijkheid die er toch al is – toegang tot zorg is afhankelijk van waar je wieg heeft gestaan. Maar we zien ook grote technologische ontwikkelingen die allerlei nieuwe mogelijkheden bieden.

Allemaal ontwikkelingen die een volgende stap in het kwaliteitsdenken in de zorg verlangen, waarin het perspectief verder wordt verbreed naar duurzaamheid en gezondheid. Ook al omdat de sector een transformatie doormaakt naar integrale zorg, gericht op positieve gezondheid en welzijn. Met passende zorg voor iedereen. Zorg dus die bijdraagt aan het functioneren van mensen en hun kwaliteit van leven, tegen een redelijke prijs. Tegen die achtergrond krijgt kwaliteit van zorg weer een nieuwe lading. Waarin het gaat om de waarde die de gezondheidszorg toevoegt aan gezondheid en welzijn.

Deze blog is gebaseerd op kennis uit rapporten en artikelen. Als je je verder wil verdiepen zijn dit de juiste inspirators: Don Berwick, Jan Kremer, IHI en Chris Vanaaght

1. Sampath B, Rakover J, Baldoza K, Mate K, Lenoci-Edwards J, Barker P. (2021) Whole System Quality: A Unified Approach to Building Responsive, Resilient Health Care Systems. IHI White Paper. Boston: Institute for Healthcare Improvement; (Available at www.ihi.org)

2. Vanhaecht, K., Claessens, F., Van Wilder, A., Brouwers, J., De Ridder D. (2021). Vlaams kwaliteitsmodel FlaQuM. Duurzaam werken aan kwaliteit in de algemene ziekenhuizen. Cahier Zorgnet-Icuro

3. Donald M. Berwick. (2016) Era 3 for Medicine and Health Care. JAMA April 5, Volume 315, Number 13

4. Jan Kremer, Jur Koksma. (2017) Kwaliteit meten is een moreel oordeel vellen. Medisch contact Kwaliteit meten is een moreel oordeel vellen | medischcontact

De 10 leidende principes: Hoe houden we de kwaliteit op peil?

Bij Q-Consult Zorg ondersteunen we veel zorgorganisaties bij kwaliteitsvraagstukken, bijvoorbeeld rondom decentraliseren van kwaliteit: hoe krijg je weer eigenaarschap in de organisatie? Of: hoe houden we de kwaliteit op peil nu het ziekteverzuim zo hoog is? Dit doen wij vanuit tien leidende principes. Ze vormen de bril waardoor wij naar kwaliteit kijken, een raamwerk om kwaliteit in de zorg te benaderen op een manier die recht doet aan de complexiteit en veranderlijkheid van het begrip. En die helpt bij het navigeren langs de huidige uitdagingen en het vormgeven van toekomstbestendige zorg.

Meer weten over dit onderwerp? Bel ons!

Femke Vlems

Senior Adviseur

Chantal Aarts

Senior Adviseur